Năm 1975, tập đòan Chisso của Nhật Bản đã thu được 200 triệu đô la Mỹ lợi nhuận từ hóa dầu, được quản lý hiệu quả. Nhưng Chisso phải đóng cửa không lâu sau đó. Đây là một trong nhiều doanh nghiệp Nhật Bản đã chạm phải một nguyên tắc của chính phủ đã có từ 3 năm trước (1972): các doanh nghiệp gây ra những tổn hại vật chất cho các cá nhân cụ thể hoặc gây thiệt hại về tài chính do ô nhiễm môi trường phải đền bù cho những thiệt hại này.
Rắc rối của Chisso bắt đầu từ năm 1950 sau khi mở một nhà máy sản xuất acetaldehyde tại cảng đánh cá Minamata và bắt đầu xả thải vào vịnh Minamata. Một trong những chất thải có độc tính cao là hợp chất mêtyl thủy ngân (methyl mercury) đã đi vào chuỗi thức ăn từ các phiêu sinh vật vào cá nhỏ đến những lọai cá lớn có mặt trong thành phần chủ yếu trong thực đơn hằng ngày của cư dân địa phương. Vào năm 1953 ô nhiễm thủy ngân đã đạt đến mức nguy hiểm ở một số người, họ bắt đầu trải qua các triệu chứng liệt mà hiện nay được gọi là bệnh Minamata. Rú lên vì đau đớn và trải qua những cơn co thắt, 106 công dân của Minamata đã chết trong thời gian một thập kỷ, và nhiều nạn nhân khác trở nên mù, điếc hoặc mất trí. Năm 1963, sau khi các nhà khoa học đã xác định ngộ độc thủy ngân là nguyên nhân của tai nạn nói trên, chính quyền đã cấm đánh bắt cá tại vịnh và ra lệnh cho Chisso lọai bỏ chất ô nhiễm ra khỏi chất thải của nhà máy.Công ty sau đó không lâu đã ngừng sử dụng thủy ngân trong các quy trình công nghiệp của mình. Một rắc rối khác khó khăn hơn là làm sao để đền bù cho những nạn nhân của bệnh Minamata. Nhiều nạn nhân đã được Chisso đền bù theo lệnh của tòa án năm 1970. Nhưng theo một điều đã được biết về chính sách 3P (polluter pay for pollution-người gây ô nhiễm phải trả tiền-ND), một nhóm nạn nhân khác đã chính thức kiện trước tòa, và tòa án đã thụ lý đơn. Kết quả, Chisso sau đó đã phải trả một số tiền gây kinh ngạc là 67,3 triệu đô la Mỹ cho 793 nạn nhân. Do những trường hợp ít nghiêm trọng hơn được nhận dạng sau đó- và có 2.700 nạn nhân được phát hiện vẫn được khám sức khỏe- Chisso sẽ có trách nhiệm đền bù thanh tóan 60.000 đô la Mỹ một người. “Chúng tôi phải làm hết sức mình để trả, bất kể điều gì”, một nhà quản lý của công ty hối hận nói.
Phát triển kinh tế là quyền hợp pháp của một quốc gia có chủ quyền. Tuy nhiên, phát triển kinh tế có thể đem đến những tác động tiêu cực sâu rộng đến môi trường vật chất và con người nếu những biện pháp bảo vệ thích hợp không được thực hiện. Điều này áp dụng cho cả các quốc gia phát triển và đang phát triển. Hệ quả của họat động kinh tế không xem xét đến vấn đề bảo vệ môi trường có thể dẫn đến những thảm họa ở mức độ quốc gia và khu vực và kết quả là tốn các chi phí khổng lồ cho môi trường và xã hội.
Khai hoang đất bằng cách chặt bỏ và đốt rừng để phát triển nông nghiệp hoặc cho các mục đích phát triển khác là một thực hành mà nhiều quốc gia đang phát triển đã áp dụng. Những cơn hạn hán khắc nghiệt khắp nơi (xấu nhất trong vòng 50 năm qua) đi cùng với hiện tượng El-Nino năm 1997, kết hợp với những đám cháy không kiểm soát được đã làm bùng lên những đám cháy kéo dài tại Indonesia, đã trở thành một trong những thảm họa môi trường lớn nhất ảnh hưởng không chỉ Indonesia mà cả cho khu vực. Chi phí môi trường và xã hội của thảm họa này gồm những gì? Ước tính có 4,5 triệu ha rừng bị đốt cháy, khói mù bởi các đám cháy bao phủ hơn 3.200 km2 của 6 quốc gia láng giềng, ảnh hưởng đến 70 triệu người. Hơn 40.000 người Indonesia mắc bệnh hô hấp. Các nhà máy, trường học, văn phòng và sân bay bị đóng cửa, và ngành du lịch bị giảm sút thu nhập tại các quốc gia bị ảnh hưởng. Ít nhất có 19 khu vực cần được bảo vệ, trong đó có những khu rất phong phú về đa dạng sinh học, bị thiệt hại. Các đám cháy đã gây ra những tác động kinh tế thảm khốc, với chi phí ước tính ban đầu là 220 tỉ đô la Mỹ. Chi phí này không bao gồm các chi phí như thiệt hại về lâu dài đến sức khỏe, hoặc những mất mát trực tiếp do cháy rừng. Hơn nữa, khó tính cả chi phí về mất mát đa dạng sinh học và sự sụt giảm số cá thể của các lòai do cháy rừng. Nghiên cứu cũng cho thấy có sự tăng lên về nồng độ của ôzôn, CO, NOx và khí thơm ở tầng đối lưu của khí quyển trong khi đám cháy diễn ra. Các khí phát thải từ đám cháy có thể ảnh hưởng lớn đến các phản ứng quang hóa trong tần đói lưu và khí hậu. Ví dụ, thay đổi về nồng độ khí CO có thể xáo trộn mức độ tăng của các nồng độ của các khí nhà kính như mêthan, ôzôn, và CO2. , trong khi khói dày đặc và sương mù có thể làm giảm tia mặt trời và ảnh hưởng đến tăng trưởng của thực vật. Các tác động này vẫn chưa được đánh giá đầy đủ.
Năm 2006, nhóm nghiên cứu phi lợi nhuận của New York, Viện Blacksmith (Blacksmith Institute) - đã công bố nghiên cứu của viện dựa trên khảo sát 300 địa điểm và đưa ra danh sách các thành phố ô nhiễm nhất trên thế giới. Norilsk ở Nga, vốn là một thành phố có trại lao động khổ sai vào năm 1935 là một câu chuyện kinh hòang với các lò nấu kim lọai thải niken, đồng, chì, cadmium thải ra môi trường trong nhiều năm mà không hề có một biện pháp kiểm sóat ô nhiễm. Tại Dzerzhinsk, Nga, một thành phố trước đây trong thời gian chiến tranh lạnh giữa Nga và Mỹ vốn là trung tâm sản xuất vũ khí hóa học, bao gồm khí độc sarin và mustar (khí hạt cải), tuổi thọ trung bình của đàn ông chỉ là 42 và phụ nữ là 47. Vũ khí hóa học được chôn ở tầng đất ngậm nước và cũng từ đây nước ngầm được khai thác và cung cấp làm nước uống cho cư dân địa phương. Giám đốc của Viện Blacksmith, ông Richard Fuller, nhận định: “Các vấn đề môi trường đã gây ra tỉ lệ hơn 20% cái chết tại các nước đang phát triển. Các chất độc trong môi trường đặt cư dân vào rủi ro bị nhiễm độc, phát triển bệnh ung thư, nhiễm trùng phổi và gây ra vấn đề chậm phát triển về thần kinh ở trẻ em. Vấn đề tệ hại ở đây do ô nhiễm môi trường là nó làm tổn hại đến sự phát triển của trẻ em, …và việc này làm tổn hại đến tương lai của các quốc gia đang gặp phải vấn đề ô nhiễm môi trường”
Bài học là rõ ràng. Chúng ta cần thấy ở đây không chỉ là thiệt hại kinh tế gây ra do ô nhiễm môi trường, mà còn là tương lai của quốc gia xét trên phương diện chất lượng giống nòi, sẽ là hệ quả của cách mà ngày hôm nay chúng ta sử dụng môi trường ra sao, nhận thức được hậu quả lâu dài gây ra đến sức khỏe cộng đồng như thế nào, trong đó trẻ em là đối tượng cần quan tâm nhiều nhất bởi vì các em sẽ là những người xây nên « ngày mai của quốc gia ».
(Ths. Đỗ Hòang Oanh)