Ung thư đang ngày càng trở nên phổ biến hơn. Tỉ lệ người mắc bệnh ung thư ngày càng tăng, cùng với vấn đề ô nhiễm môi trường ngày càng trở nên trầm trọng hơn tại các đô thị cũng như các vùng nông thôn ở Việt nam làm gia tăng sự lo ngại về sự tương quan của 2 vấn đề này với nhau. Nhân đọc được tài liệu trên trang web của Sở Y tế Cộng đồng bang Illinois (Mỹ) và thấy nội dung tài liệu giải đáp một số thắc mắc thường gặp, xin mạn phép gởi bài dịch của tài liệu để chia sẻ vài kiến thức mà bang Illionis phổ biến cho cộng đồng.
Bài viết này sẽ chỉ ra một số vấn đề thông thường mà mọi người hỏi về ung thư.Nhiều người tự hỏi nếu môi trường họ sống gây ung thư thì sao. Để trả lời những câu hỏi khó như vậy, đầu tiên cần hiểu ung thư là gì, ung thư phát triển như thế nào và những yếu tố nào đóng góp vào việc gây ra ung thư.
Ung thư là gì?
Ung thư là một sự tăng trưởng không kiểm soát được của các tế bào mà nó phá vỡ các mô và cơ quan trong cơ thể. Các tế bào ung thư không bình thường về cấu trúc và chức năng. Chúng tăng trưởng và nhân lên để tạo thành các bướu xâm lấn các mô tại chỗ và đôi khi lan tỏa khắp cơ thể. Ở giai đoạn ban đầu, không hề có dấu hiệu báo động trước cho chúng ta về bệnh ung thư. Sau đó, các dấu hiệu ung thư liên quan đến vị trí của bướu. Khi ung thư tiến triển, nó làm hao mòn cơ thể, da xanh xao, đau đớn, mệt mỏi và mất đi sự ngon miệng.
Ung thư lan rộng như thế nào?
Ước tính có một trong ba người bị ung thư trong cuộc đời. Khoảng một trong sáu người sẽ chết vì ung thư. Không ai biết chính xác số lượng trường hợp ung thư mới phát hiện tại Mỹ vì không tồn tại hệ thống đăng ký bệnh ung thư toàn quốc tại đây. Chúng ta biết rằng khoảng 500.000 người chết vì ung thư hằng năm tại Mỹ. Ung thư là nguyên nhân đứng hàng thứ hai gây chết sau bệnh tim.
Loại ung thư nào gây chết nhiều nhất?
Tại Mỹ, ung thư phổi là nguyên nhân dẫn đầu về những cái chết liên quan đến ung thư cho cả nam lẫn nữ, theo sau là ung thư tiền liệt tuyến ở nam giới và ung thư vú ở phụ nữ. Đối với trẻ em dưới 15 tuổi, ung thư là nguyên nhân hàng đầu gây chết sau các loại tai nạn. Bệnh máu trắng, ung thư não và ung thư liên quan đến hệ nội tiết là các loại ung thư hàng đầu ở trẻ em thuộc nhóm tuổi này.
Có bao nhiêu loại ung thư?
Có nhiều loại ung thư vì các tế bào ung thư có thể tăng trưởng bất cứ nơi nào trong cơ thể. Vị trí và loại mô liên quan giúp định bệnh một tên cụ thể, ví dụ ung thư phổi, ung thư buồng trứng, ung thư vú và ung thư tiền liệt tuyến. Một số ví dụ khác là các khối u ác tính (bao gồm các tế bào chứa sắc tố da gọi là melanin) và bệnh bạch cầu (gồm các tế bào máu trắng).
Ung thư phát triển như thế nào?
Ung thư là một quá trình nhiều giai đoạn. Giai đoạn đầu bao gồm những thay đổi về mã di truyền (DNA) của một tế bào được gọi là sự khởi đầu (initiation). Thông thường, hệ thống sửa chữa của cơ thể có thể thay thế những phần bị hư của DNA, cho phép tế bào phục hồi. Nếu tế bào sinh sản trong khi DNA bị tổn hại, nhiều tế bào bất thường có thể được tạo ra có thể gây ung thư. Thông thường, sự khởi đầu tự nó không đủ để tạo ra ung thư.
Những tế bào bị biến đổi tiếp tục có nhiều thay đổi mà chúng đòi hỏi một chất bổ sung gọi là chất hoạt hóa (promoter). Một khoảng thời gian nhiều năm hiện diện giữa sự khởi đầu của quá trình ung thư và sự bắt đầu của các triệu chứng.
Không ai hiểu hoàn toàn quá trình này, nhưng một số khía cạnh của cách sống của một người có thể liên hệ đến sự hình thành ung thư.
Nguyên nhân gây ra ung thư?
Không có nguyên nhân đơn lẻ gây ra ung thư. Sự phát triển của ung thư phụ thuộc vào nhiều vấn đề như lịch sử của gia đình (di truyền), sức khỏe, dinh dưỡng, thói quen cá nhân và môi trường. Các yếu tố di truyền tự nó có thể được tính cho một phần nguyên nhân nhỏ gây ung thư. Các yếu tố di truyền có một ảnh hưởng quan trọng trên sự thay đổi riêng lẻ của sự phát triển ung thư khi được kết hợp với các yếu tố bên ngoài, Những yếu tố này hoặc do nguyên nhân chủ động (ví dụ hút thuốc, ăn kiêng, và thói quen tình dục) hoặc thụ động (như hít phải không khí ô nhiễm hoặc uống phải nước bị nhiễm độc),
Yếu tố nào đóng góp vào việc gây ung thư?
Hút thuốc lá là nguyên nhân đầu tiên gây ung thư. Khói thuốc lá chứa hơn 3.800 hóa chất khác nhau, và hơn 40 chất gây ung thư.
Khẩu phần dinh dưỡng, đặc biệt là các thực phẩm chứa chất béo và thức uống có cồn, cũng liên quan đến ung thư.
Da bị phơi ra ngoài tia cực tím trong ánh nắng là nguyên nhân chủ yếu gây khối u hắc tố, một loại ung thư da.
Thói quen tình dục làm lan rộng những bệnh nhiễm trùng lan qua đường tình dục có liên hệ chặt chẽ đến ung thư cổ tử cung ở phụ nữ.
Ô nhiễm môi trường do hóa chất trong nước uống, không khí, thực phẩm và nơi làm việc có thể đóng góp vào việc gây ung thư. Những ảnh hưởng nguy hại đến sức khỏe phụ thuộc vào liều lượng, nồng độ của hợp chất hóa học và thời gian phơi nhiễm với hóa chất. Ngoài nơi làm việc, có rất ít trường hợp ung thư được tin là bị gây ra do phơi nhiễm với hóa chất trong môi trường.
Phần lớn các loại ung thư có thể ngăn ngừa thông qua việc nhận biết và kiểm soát các yếu tố bên ngoài. Khoảng 30% các loại ung thư có liên hệ đến hút thuốc lá. Tỉ lệ 70% còn lại có khả năng là kết quả của sự tương tác giữa các yếu tố khác nhau.
Các hóa chất gây ung thư như thế nào?
Một số hóa chất trong môi trường là chất độc hại có thể tạo ra ung thư ở người và động vật. Phần lới hóa chất tác động bằng cách gây ra giai đoạn khởi động quá trình ung thư (thay đổi AND), nhưng chúng cũng có thể tác động như một chất hoạt hóa.
Loại ung thư nào bị gây ra do hóa chất?
Phần lớn ung thư - gây- ra -do- hóa chất được tìm thấy đầu tiên ở môi trường nghề nghiệp. Nơi làm việc là duy nhất vì công nhân luôn luôn bị phơi nhiễm với lượng lớn các hóa chất trong một thời gian dài. Sự kết hợp của ung thư với các yếu tố tại nơi làm việc được phát hiện đầu tiên vào năm 1775. Một bác sĩ ở Luân đôn liên hệ các trường hợp ung thư bìu dái ở những thợ cạo ống khói trẻ do sự phơi nhiễm của họ với muội than. Những mối quan hệ nguyên nhân-hậu quả đã được ghi nhận ở công nhân giữa:
- Benzen và bệnh máu trắng
- Amiăng và ung thư phổi
- Vinyl chloride và ung thư gan
Những công nhân có thể bị phơi nhiễm do sự kết hợp của các chất gây ung thư, mà nó làm tăng rủi ro ung thư cho họ. Rủi ro về ung thư phổi do amiăng ở công nhân có thói quen hút thuốc lá ít nhất 50 lần cao hơn rủi ro ở những công nhân bị ung thư do tiếp xúc với amiăng nhưng không có thói quen hút thuốc. Giảm phơi nhiễm với hóa chất có thể ngăn ngừa ở phần lớn các bệnh ung thư có liên quan đến công việc.
Nếu tôi bị phơi nhiễm với một chất gây ung thư, tôi sẽ bị ung thư?
Sự phát triển ung thư là một quá trình phức tạp, diễn ra trong một thời gian dài, và bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố. Một tin mừng là nếu sự phơi nhiễm với một chất gây ung thư được chấm dứt đủ sớm, cơ thể có thể ngừng lại hoặc biến đổi quá trình ung thư.
Bạn có thể làm gì để giảm rủi ro bị ung thư?
Chứng minh khoa học cho thấy rằng những lựa chọn về cách sống, một chế độ ăn uống lành mạnh, dinh dưỡng tốt và hoạt động thể chất có thể làm giảm rủi ro bị ung thư. Không bao giờ quá trễ để có những thay đổi này, nhưng thay đổi thói quen đã hình thành từ lâu có thể rất khó. Bạn phải kiên trì liên tục để giảm rủi ro về ung thư. Hiệp hội Ung thư Hoa kỳ khuyến cáo các điều sau đây:
- Tránh sử dụng các sản phẩm của thuốc lá, ví dụ thuốc lá điếu, thuốc lá dạng bột để hít và thuốc lá nhai.
Điều này đặc biệt quan trọng đối với những người uống thức uống có cồn. Rủi ro về ung thư do thuốc lá và rượu kết hợp với nhau cao hơn ảnh hưởng gây ung thư riêng rẽ ở từng chất.
- Chọn phần lớn thực phẩm bạn ăn có nguồn gốc thực vật. Ăn năm loại trái cây và rau quả hoặc nhiều hơn mỗi ngày. Ăn các loại thực phẩm khác, như bánh mì, ngũ cốc, các loại hạt, gạo, mì ống hoặc đậu, nhiều lần mỗi ngày. Rửa sạch trái cây và rau quả tươi trước khi ăn.
- Giới hạn sử dụng thực phẩm giàu chất béo, đặc biệt đối với loại thực phẩm có nguồn gốc động vật. Chọn loại thực phẩm ít chất béo và hạn chế sử dụng các loại thịt màu đỏ có hàm lượng chất béo cao. Nên chọn cách nướng thịt, hải sản và gia cầm thay vì chiên thực phẩm.
- Hãy năng động, đạt đến và duy trì một trọng lượng khỏe mạnh. Vận động ít nhất 30 phút trong phần lớn các ngày trong tuần. Giữ trọng lượng của bạn trong giới hạn khuyến cáo. Cần biết rằng nhiều loại bánh ngọt, bánh quy, bánh snack và các món tráng miệng khác rất giàu năng lượng.
- Giới hạn tiêu thụ thức uống có cồn. Đàn ông không nên uống quá 2 ly một ngày. Phụ nữ không uống nhiều hơn 1 ly một ngày vì phụ nữ hấp thu rượu nhanh hơn và thường có kích thước cơ thể nhỏ hơn đàn ông.
- Tránh hoặc giảm phơi nhiễm ra ngoài ánh nắng mặt trời, đặc biệt khi còn trẻ. Giảm tiếp xúc với ánh nắng bằng cách tránh đi ra nắng vào giữa trưa, đội nón và mặc áo khoác che nắng, ở trong bóng mát khi ra ngoài trời và dùng kem chống nắng cho phần da không che chắn.
- Tuân theo chỉ dẫn và các quy định an toàn ở nơi làm việc. Nếu có thể, thay thế các chất gây ung thư bằng chất khác an toàn hơn. Công nhân cần đặt các chất nguy hại ở khu vực có thông gió và được huấn luyện để tự bảo vệ. Cần trang bị áo bảo hộ lao động và mặt nạ thở.
(Theo tài liệu “Cancer and environment” của Illinois Department of Public Health, bang Illinois, Mỹ - http://www.idph.state.il.us/cancer/factsheets/cancer.htm)
|
Mỗi ngày, chúng ta phơi nhiễm với hàng ngàn hóa chất khác nhau, phần lớn do con người tạo ra. Nếu bạn lo lắng rằng những hóa chất này có thể nguy hiểm cho sức khỏe của bạn, thì bạn không phải là người duy nhất có lo lắng này. Nhưng các hóa chất tổng hợp thực sự không tốt cho bạn như nhiều người tin như thế? Chúng có thể gây ung thư, hoặc những lo lắng đó chưa được xác nhận?
Các tổ chức lớn như Tổ chức Y tế Thế giới (World Health Organization-WHO) và Cơ quan Quốc tế Nghiên cứu về Ung thư (International Agency for Research into Cancer - IARC) đã ước tính rằng ô nhiễm và hóa chất trong môi trường chỉ chiếm khoảng 3% các trường hợp ung thư. Phần lớn các trường hợp ung thư này xảy ra ở những người làm việc trong các nhà máy và bị phơi nhiễm với hóa chất ở nồng độ cao trong công việc của họ. Một số hợp chất có thể thực sự tăng rủi ro về ung thư, bao gồm amiăng, và một số hóa chất công nghiệp. Nhưng chúng là thiểu số và chỉ chiếm một tỉ lệ nhỏ trong tất cả các dạng ung thư. Các yếu tố liên quan đến cách sống như hút thuốc, uống rượu, tiểu đường, dinh dưỡng không đúng cách, thụ động và phơi nhiễm ra ngoài nắng chiếm tỉ lệ cao hơn nhiều trong các trường hợp ung thư.
(Nguồn: http://info.cancerresearchuk.org/healthyliving/harmfulsubstances/ )
|
Lời bình:
Cần biết là an toàn thực phẩm, chất lượng môi trường sống của các nước phát triển được kiểm soát chặt chẽ và duy trì chất lượng môi trường sống tốt hơn rất nhiều so với các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Vì vậy, nếu chỉ dựa vào thông tin phổ biến cho cộng đồng của các tài liệu nói trên để suy ra cho tình trạng ung thư ở nước ta sẽ là khiên cưỡng và không chính xác mà cần phải có nghiên cứu khoa học nghiêm túc và bài bản trong thời gian thích hợp để có những kết luận cuối cùng.
Th.S. Đỗ Hoàng Oanh
Sở Tài nguyên và Môi trường